Γιατί ιστορικά οι εκβολές ποταμών έχουν μεταμορφωθεί μέσα στο χρόνο σε υπόγεια θησαυροφυλάκια του πλανήτη.
Αν κοιτάξει κανείς τον χάρτη με τα μεγαλύτερα κοιτάσματα πετρελαίου της γης, ένα παράξενο μοτίβο αρχίζει να ξεπροβάλλει. Εκεί που τα ποτάμια αφήνουν πίσω τους το τελευταίο τους ίχνος στην ξηρά πριν βρεθούν στη θάλασσα, ακριβώς στις εκβολές και τα δέλτα, βρίσκονται συχνά τα μεγαλύτερα δώρα του υπεδάφους. Δεν πρόκειται, φυσικά, για παράδοξο: Πίσω από αυτό κρύβεται μια ιστορία που ξεκινά πριν από εκατομμύρια χρόνια, τότε που η Γη ήταν αγνώριστη και ο άνθρωπος δεν υπήρχε ούτε ως… σχέδιο της φύσης.
Τα μεγαλύτερα κοιτάσματα πετρελαίου βρίσκονται στις εκβολές και τα δέλτα των ποταμών.
Οι εκβολές ποταμών, όσο ταπεινές κι αναξιοποίητες κι αν μοιάζουν στην επιφάνεια, είναι από τα πιο παραγωγικά «εργοστάσια» οργανικής ύλης στον πλανήτη. Όχι μόνο επειδή μεταφέρουν ό,τι έχει παρασύρει το ποτάμι στο ταξίδι του (φύλλα, φυτά, μικροοργανισμούς και λεπτή λάσπη), αλλά και επειδή αποτελούν χώρους ζωής για αμέτρητα μικροσκοπικά πλάσματα. Στην πραγματικότητα, ένα δέλτα είναι κάτι σαν φυσικό… αλεστικό: χιλιάδες τόνοι οργανικού υλικού συσσωρεύονται, θάβονται και ξαναθάβονται κάτω από στρώματα άμμου και λάσπης, σχηματίζοντας έναν τεράστιο υπόγειο φάκελο γεμάτο πρώτες ύλες.
Το μυστικό της σύνδεσης
Ανάμεσα στα δέλτα και στο πετρέλαιο δεν είναι μόνο το πόσα πράγματα μαζεύονται εκεί, αλλά και το πώς θάβονται. Σε μια εκβολή, κάθε χρόνο το ποτάμι αφήνει ένα νέο, λεπτό στρώμα ιζήματος πάνω στο προηγούμενο. Σαν τις σελίδες ενός βιβλίου που γυρίζουν με τους αιώνες. Με τον καιρό, αυτά τα ιζήματα σχηματίζουν εκατοντάδες μέτρα πάχους. Και όσο βαραίνουν, πιέζουν ό,τι βρίσκεται από κάτω. Η πίεση αυτή δεν είναι κάτι θεωρητικό: είναι το κλειδί για να μετατραπούν τα θαμμένα υπολείμματα φυτών και μικροοργανισμών στο υλικό που αργότερα θα ονομάσουμε πετρέλαιο.
Κάπου εδώ εμφανίζεται ένας όρος που συναντάμε συχνά, αλλά δύσκολα εξηγείται απλά: το «κηρογόνο» (kerogen). Δεν είναι τίποτε άλλο από το πρώτο στάδιο μεταμόρφωσης του οργανικού υλικού. Σκεφτείτε το σαν ζύμη ψωμιού που δεν έχει ακόμη ψηθεί. Για να γίνει «ψωμί», δηλαδή πετρέλαιο, χρειάζεται ακόμη μεγαλύτερη πίεση και λίγη θερμότητα. Αυτά τα δύο η φύση τα έχει σε αφθονία στα δέλτα, εκεί όπου τα ιζήματα συσσωρεύονται διαρκώς, βυθίζοντας την παλιά λάσπη ολοένα και βαθύτερα. Κι όσο βαθύτερα, τόσο πιο ζεστά. Αλλά ακόμη κι αν δημιουργηθεί το πετρέλαιο, δεν μένει εκεί που γεννήθηκε. Είναι ένα υλικό πιο ελαφρύ από το νερό και τείνει να «ανεβαίνει» μέσα στους πόρους των πετρωμάτων. Κινείται, λοιπόν, προς τα πάνω μέχρι να συναντήσει κάτι αδιαπέραστο, ένα φυσικό καπάκι από πηλό, σχηματισμούς από άργιλο ή συμπαγή βράχο. Αυτή είναι η «παγίδα» του πετρελαίου.
Πλατφόρμας εξερεύνησης πετρελαίου στον Κόλπο του Μεξικού -ο Κόλπος φιλοξενεί ένα τα μεγαλύτερα κοιτάσματα πετρελαίου στην υφήλιο. Photo: Eurokinissi
Το πιο ενδιαφέρον
Τα δέλτα, με τα εναλλασσόμενα στρώματα άμμου και αργίλου, προσφέρουν αμέτρητες τέτοιες παγίδες. Είναι σαν μια πολυώροφη πολυκατοικία με δεκάδες κλειστά δωμάτια, όπου σε κάθε ένα μπορεί να έχει «ανέβει» και να έχει παγιδευτεί πετρέλαιο. Γι’ αυτό και περιοχές όπως το δέλτα του Νίγηρα, ο Κόλπος του Μεξικού, το δέλτα του Τίγρη και Ευφράτη στη Μεσοποταμία ή τα παράκτια της Βενεζουέλας έχουν γίνει εμβληματικές, καθώς φιλοξενούν τα μεγαλύτερα κοιτάσματα πετρελαίου στην υφήλιο. Οι λεκάνες αυτές δεν είναι τυχαία πλούσιες σε υδρογονάνθρακες: ήταν κάποτε γιγαντιαίες εκβολές ποταμών, που συσσώρευαν υλικό για εκατομμύρια χρόνια. Αρκετά, μάλιστα, μεγάλα κοιτάσματα της Μέσης Ανατολής, παρότι σήμερα βρίσκονται μέσα στην έρημο, δεν προήλθαν από άνυδρες συνθήκες αλλά από αρχαία θαλάσσια συστήματα εκβολών που άλλαξαν όψη με τις μετακινήσεις των τεκτονικών πλακών.
Το αποτύπωμα αυτής της γεωλογικής ιστορίας είναι παντού. Εκεί που σήμερα βλέπουμε άμμο και ξηρασία, κάποτε υπήρχαν ποτάμια που άδειαζαν σε θάλασσες υπό τροπικό κλίμα. Εκείνα τα παλιά ιζηματογενή συστήματα έγιναν οι υπόγειες βιβλιοθήκες πετρελαίου που εκμεταλλευόμαστε σήμερα. Δεν είναι υπερβολή να γράψει κανείς ότι η ενεργειακή ιστορία του 20ού και του 21ου αιώνα στηρίζεται σε διαδικασίες που ξεκίνησαν όταν ακόμη στη Γη κυριαρχούσαν οι δεινόσαυροι και οι άνθρωποι ζούσαν στα σπήλαια. Αν θέλει κανείς να καταλάβει πραγματικά γιατί τα δέλτα των ποταμών είναι τόσο κρίσιμα, αρκεί να σκεφτεί ένα απλό πράγμα: Πού αλλού στη φύση συσσωρεύονται ταυτόχρονα τόσο πολλή οργανική ύλη και τόσο πολλά ιζήματα; Πού αλλού θάβεται κάτι τόσο γρήγορα, τόσο βαθιά και τόσο καλά ώστε να μπορεί να συντηρηθεί για εκατομμύρια χρόνια χωρίς να σαπίσει; Οι εκβολές είναι μοναδικές, όχι επειδή «έχουν» πετρέλαιο, αλλά επειδή δημιουργούν τις τέλειες συνθήκες για να δημιουργηθεί το πετρέλαιο. Είναι τα αργά, αλλά σίγουρα εργαστήρια της γεωλογικής χημείας.
Κάθε φορά που ακούμε για ένα τεράστιο κοίτασμα που ανακαλύφθηκε κάπου στον κόσμο, είναι πολύ πιθανό εκεί, πολύ παλιά, να υπήρχε ένα ποτάμι που έχυνε τη λάσπη του στη θάλασσα. Κι αυτή η λάσπη, μαζί με τα φύκια, την άμμο, τις ρίζες και τα μικρόβια, να έγινε αργά και σταθερά το υγρό που κινεί τον πολιτισμό μας. Και θα συνεχίσει να τον κινεί τα επόμενα χρόνια, παρά τις προβλέψεις περί του αντιθέτου. Στα δέλτα των ποταμών ο χρόνος και το χώμα συνεργάζονται. Κι όταν συνεργάζονται για εκατομμύρια χρόνια, το αποτέλεσμα δεν μπορεί παρά να είναι κάτι πολύτιμο. Είτε το λέμε «οργανική ύλη», είτε «κηρογόνο», είτε «πετρέλαιο», η ιστορία πάντα ξεκινάει από το σημείο του ποταμού, το οποίο συναντά τη θάλασσα.
Φωτογραφίες: Getty Images / Ideal Image
Πηγή : newmoney.gr